De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag en ander fysiek of psychisch geweld. Slachtoffers krijgen vaker een stem in de media en binnen het strafproces is hun positie versterkt. Toch gaat deze positieve ontwikkeling hand in hand met een hardnekkig maatschappelijk probleem namelijk victim blaming. In dit artikel leest u wat victim blaming precies inhoudt, hoe het kan ontstaan en welke juridische regels en rechten bedoeld zijn om slachtoffers hiertegen te beschermen.
Wat is victim blaming?
De definitie van victim blaming is dat een slachtoffer (gedeeltelijk) de schuld krijgt van wat hem of haar is overkomen. In plaats van de verdachte verantwoordelijk te houden, wordt de verantwoordelijkheid verschoven naar het slachtoffer.. Dat gebeurt vaak onbewust en uit zich in opmerkingen als: “Had je dat niet kunnen voorkomen?” of “Waarom ging je daar dan ook heen?”
Binnen het strafrecht komt victim blaming regelmatig voor, vooral bij zedenzaken, huiselijk geweld en mishandeling. Slachtoffers durven daardoor minder snel aangifte te doen of trekken hun verklaring in. Dit ondermijnt hun vertrouwen in de rechtsstaat en kan de waarheidsvinding bemoeilijken. Kortom, Victim blaming is het slachtoffer de schuld geven van een gebeurtenis, zoals een misdrijf of een ongeluk, terwijl de schuld niet bij hen ligt. Dit gebeurt vaak onbewust, omdat mensen proberen de gebeurtenis te verklaren door te denken dat het slachtoffer iets verkeerd heeft gedaan, wat schadelijker kan zijn dan de oorspronkelijke gebeurtenis zelf.
Voorbeeld
Een vrouw doet aangifte van aanranding. Tijdens het verhoor krijgt zij vragen over haar kleding of waarom zij zo laat nog over straat liep. Hoewel zulke vragen juridisch gezien soms nodig zijn om de feiten te reconstrueren, kunnen ze door het slachtoffer worden ervaren als een verwijt. Daardoor voelt iemand zich opnieuw beoordeeld in plaats van beschermd.
Waarom is victim blaming zo schadelijk?
Victim blaming heeft grote psychologische en maatschappelijke gevolgen. Slachtoffers voelen zich niet gehoord of geloofd, waardoor gevoelens van schaamte, schuld en isolement toenemen. Dit belemmert het herstel en vergroot het risico op langdurige mentale klachten, zoals angst of depressie.
Vanuit juridisch perspectief is victim blaming in strijd met het recht op een respectvolle bejegening. Dat recht is vastgelegd in onder meer de Wet versterking positie slachtoffers in het strafproces en de Richtlijn 2012/29/EU, die minimumnormen stelt voor de rechten, ondersteuning en bescherming van slachtoffers. Het draagt bij aan secundaire victimisatie, waarbij slachtoffers opnieuw worden geschaad door de houding of werkwijze van bijvoorbeeld politie, artsen of rechters. Dit ondermijnt hun recht op een menswaardige behandeling en kan het herstelproces bemoeilijken. Als professionals onbewust vervallen in victim blaming, kan dat leiden tot minder aangiftes, minder betrouwbare verklaringen en uiteindelijk tot minder vervolging van verdachten. Daarmee raakt het niet alleen het individuele slachtoffer, maar ook de geloofwaardigheid en effectiviteit van het strafrecht.
Hoe kunt u victim blaming voorkomen?
Het voorkomen van victim blaming begint met bewustwording. Zowel professionals als omstanders spelen hierin een rol. Voor slachtoffers is het belangrijk te weten dat zij nooit verantwoordelijk zijn voor het gedrag van de verdachte. Juridische bijstand kan helpen hun rechten te beschermen en duidelijkheid te krijgen over hun positie binnen het strafproces. Professionals kunnen victim blaming voorkomen door zorgvuldig te communiceren. Leg bij gevoelige vragen uit waarom deze nodig zijn en stel ze op een neutrale manier. Dit helpt het slachtoffer om zich veilig te voelen en bevordert eerlijke verklaringen. Instanties kunnen bovendien gebruikmaken van trainingen op het gebied van trauma-informed care en slachtoffergerichte bejegening. Daarmee wordt niet alleen de kans op victim blaming verkleind, maar ook het vertrouwen in justitie versterkt.
Is victim blaming strafbaar?
Victim blaming is op zichzelf niet strafbaar. Het is geen afzonderlijk delict in het Wetboek van Strafrecht. Iemand mag in principe zijn of haar mening uiten, zelfs als die kwetsend of ongepast is. Toch kunnen bepaalde uitingen van victim blaming wél juridische gevolgen hebben.
Wanneer iemand bijvoorbeeld een slachtoffer publiekelijk beschuldigt of in diskrediet brengt, kan sprake zijn van smaad of laster (artikel 261 en 262 Wetboek van Strafrecht). Ook online uitlatingen die het slachtoffer ernstig schaden kunnen onder omstandigheden worden aangemerkt als smaad of laster of worden gekwalificeerd als een onrechtmatige daad in civielrechtelijke zin. Daarnaast kunnen instanties, zoals politie of justitie, in strijd handelen met hun wettelijke zorgplicht als zij door hun houding of bejegening bijdragen aan secundaire victimisatie. In dat geval kan sprake zijn van schending van het recht op een respectvolle behandeling, zoals vastgelegd in de Wet versterking positie slachtoffers in het strafproces en de Richtlijn 2012/29/EU. Kortom: victim blaming is in de meeste gevallen niet strafbaar, maar het kán juridische consequenties hebben wanneer het bepaalde grenzen overschrijdt.
Heeft u te maken met victim blaming of voelt u zich onterecht beoordeeld na een misdrijf? Een advocaat kan u helpen om uw rechten als slachtoffer te beschermen en de juiste stappen te zetten binnen het strafproces. Neem contact met ons op.
