De maatschappelijke aandacht voor slachtoffers van misdrijven is de laatste jaren sterk toegenomen. Mede door publieke zaken rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag, huiselijk geweld en femicide is duidelijk geworden hoe belangrijk een zorgvuldige bejegening van slachtoffers is. Toch gaat het daar nog regelmatig mis. Slachtoffers die eindelijk de moed hebben gevonden om aangifte te doen, ervaren soms opnieuw pijn, schaamte of ongeloof door de manier waarop instanties of hun omgeving met hen omgaan.
Dit verschijnsel wordt secundaire victimisatie genoemd: de hernieuwde traumatisering van slachtoffers, niet door het misdrijf zelf, maar door de reacties en behandeling daarna. In dit artikel leest u wat secundaire victimisatie precies inhoudt, hoe het kan ontstaan en welke juridische regels en rechten bedoeld zijn om slachtoffers hiertegen te beschermen.
Wat is secundaire victimisatie?
De definitie van secundaire victimisatie is het opnieuw gekwetst of getraumatiseerd worden van een slachtoffer door de manier waarop justitie, politie, een overheidsinstelling, verzekeringsmaatschappij, arts of de samenleving omgaan met het oorspronkelijke misdrijf. Het gaat dus niet om het delict zelf, maar om de reacties daarna, bijvoorbeeld ongeloof, afstandelijke bejegening of beschuldigende vragen. Secundaire victimisatie kan optreden bij slachtoffers van zedendelicten, huiselijk geweld, mishandeling of andere strafbare feiten. Vooral binnen het strafproces speelt het een grote rol, omdat slachtoffers daar afhankelijk zijn van politie, justitie en andere professionals.
Hoe dan ook gaat het om situaties waarbij geen recht wordt gedaan aan iemands beleving van de situatie en/of aan iemands positie als slachtoffer. Waardoor het slachtoffer zich niet gehoord, gerespecteerd of goed geïnformeerd voelt.
Voorbeeld
Een jonge vrouw doet aangifte van verkrachting. Tijdens haar verhoor vraagt de politie herhaaldelijk waarom ze niet harder heeft gevochten of eerder hulp heeft gezocht. Hoewel de vragen bedoeld zijn om het bewijs te onderbouwen, voelt de vrouw zich niet geloofd en schaamt ze zich. Het gevolg is dat ze zich opnieuw slachtoffer voelt — dit keer van het systeem dat haar eigenlijk had moeten beschermen. Dit is een typisch voorbeeld van secundaire victimisatie. Het slachtoffer ervaart opnieuw psychische schade door het proces van aangifte, onderzoek of rechtsgang.
Waarom is secundaire victimisatie zo schadelijk?
Hernieuwd slachtofferschap kan een enorme impact hebben. Zo kan het slachtoffer het vertrouwen in zichzelf en in de toekomst verliezen of het vertrouwen in het rechtssysteem. Daarnaast kan secundaire victimisatie leiden tot een vertraagd herstel. Het versterkt gevoelens van schaamte, schuld en wantrouwen. Daardoor kunnen slachtoffers besluiten geen aangifte te doen, hun verklaring in te trekken of zich volledig terug te trekken uit het strafproces.
Vanuit juridisch perspectief is dit in strijd met het recht op een respectvolle bejegening. De slachtofferrechten zijn vastgelegd in:
- Titel IIIA / Het slachtoffer – Wetboek van Strafvordering – waarin de rechten van slachtoffers binnen het strafproces worden beschreven;
- Richtlijn 2012/29/EU – de Europese richtlijn die minimumnormen stelt voor bescherming, ondersteuning en bejegening van slachtoffers.
Deze regels verplichten politie, het Openbaar Ministerie en de rechtspraak om slachtoffers met respect te behandelen, hertraumatisering te voorkomen en hun belangen serieus te nemen.
Is secundaire victimisatie strafbaar?
Secundaire victimisatie is niet strafbaar als afzonderlijk misdrijf. Het valt niet onder het Wetboek van Strafrecht. Toch kunnen bepaalde vormen ervan wél juridische gevolgen hebben. Als een slachtoffer bijvoorbeeld vernederend wordt bejegend of bewust niet serieus wordt genomen door een functionaris, kan dat aanleiding zijn voor een klacht wegens onbehoorlijke bejegening. In sommige gevallen kan er sprake zijn van een onrechtmatige daad (civielrechtelijk) maar de drempel voor een civielrechtelijke zaak is hoog. Het is verstandig om secundaire victimisatie tijdig met een slachtofferadvocaat te bespreken.
Veelgestelde vragen over secundaire victimisatie
Wat is het het verschil tussen victim blaming en secundaire victimisatie?
De begrippen victim blaming en secundaire victimisatie worden vaak in één adem genoemd, maar ze betekenen niet hetzelfde. Bij victim blaming krijgt het slachtoffer zelf (deels) de schuld van wat er is gebeurd. Dat kan komen van mensen in de omgeving, de media of zelfs van professionals.
Bij secundaire victimisatie gaat het niet om schuldtoewijzing, maar om de manier waarop het slachtoffer ná het delict wordt behandeld. De hertraumatisering ontstaat dan door afstandelijke of onzorgvuldige reacties van instanties of het rechtssysteem zelf. In de praktijk overlappen de twee begrippen soms: victim blaming kan leiden tot secundaire victimisatie.
