Noodweerexces is een schulduitsluitingsgrond binnen het strafrecht en het doet zich voor wanneer iemand in een situatie van noodweer te ver gaat in de verdediging tegen een aanval.
Noodweerexces is een buitensporig verdedigend optreden tegen een wederrechtelijke aanval. Het kan onder omstandigheden begrijpelijk zijn dat een verdachte die plotseling wordt aangevallen dusdanig geëmotioneerd kan raken dat hij/zij niet meer geheel in staat is de proportionaliteitsgrens in acht te nemen. De wetgever heeft hier een oplossing voor bedacht door in artikel 41 Sr lid 2 Sr een schulduitsluitingsgrond op te nemen: “Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijk gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt.”
Overschrijding van de grenzen
Er zijn drie mogelijkheden. Bij één is er sprake van een noodweersituatie (rechtvaardigingsgrond) maar de verdachte gaat als gevolg van een hevige door die aanranding veroorzaakte gemoedsbeweging verder dan geboden (het zogenaamde “intensief exces”) en twee de verdachte is in de noodzaak tot verdediging door een hevige gemoedsbeweging te lang doorgegaan met verdedigen (het zogenaamde extensief exces). Tot slot is er ook het extensief exces in de tweede graad (ook wel het tardief exces genoemd) waaruit volgt dat er onder omstandigheden een beroep op noodweerexces kan worden toegewezen ondanks dat de noodweersituatie al was geëindigd.
De hevige gemoedsbeweging
Een hevige gemoedsbeweging wordt veroorzaakt door een affect of een samenloop van affecten. Een affect is een hevige, het normale gevoelsleven doorbrekende emotie van korte duur met betrekking tot een specifieke situatie of gebeurtenis. In die korte tijdspanne is de gemoedsbeweging leidend voor het gedrag van een persoon. De emotie moet in ieder geval voldoende krachtig zijn om te bewerkstelligen dat de verdachte de situatie niet meer koel kan taxeren en dat zijn of haar normreflectie is aangetast. Er wordt in de literatuur een onderscheid gemaakt tussen astenische en stenische affecten. In simpele bewoordingen komt het erop neer dat de eerste variant passieve affecten zijn zoals angst, schrik, vrees en radeloosheid. De tweede variant zijn de actieve affecten zoals woede, toorn en wraakzucht. Wanneer een verdachte in zijn/haar handelen enige rationaliteit of doelgerichtheid heeft dan zal het beroep op noodweerexces niet snel gehonoreerd worden.
Door in het tweede lid van artikel 41 Sr geen limitatieve opsomming te geven van de in aanmerking komende emoties kan in principe elke de emotie een rol spelen bij noodweerexces, en ook woede kan in aanmerking komen bij noodweerexces. Wanneer er enkel (of voornamelijk) is gehandeld in woede zal een beroep op noodweerexces minder snel slagen maar de emotie woede is zeker niet uitgesloten. Het hangt af van de omstandigheden van het geval.
Dubbele causaliteit
Voor een beroep op noodweerexces dient ook de dubbele causaliteitseis te worden gehaald, te weten dat 1) de aanranding moet de hevige gemoedsbeweging hebben veroorzaakt en 2) de disproportionele handeling moet het onmiddellijk gevolg zijn geweest van die door de aanranding veroorzaakte hevige gemoedsbeweging.
Het is van belang om te weten dat deze strikte causaliteitseis een sterk beperkend karakter heeft. De overschrijding van de grenzen van proportionaliteit of subsidiariteit moet het gevolg zijn van een hevige gemoedsbeweging, terwijl de gemoedsbeweging weer het onmiddellijk gevolg moet zijn van de aanranding.
Onmiddellijk gevolg
Uit het wettelijke vereiste dat de gedraging het “onmiddellijk gevolg” moet zijn van een hevige gemoedsbeweging die is veroorzaakt door een wederrechtelijke aanranding, volgt dat aannemelijk moet zijn dat de aldus veroorzaakte gemoedsbeweging van doorslaggevend belang is geweest voor de verweten gedraging. Het is overigens niet geheel uitgesloten dat andere factoren mede hebben bijgedragen aan het ontstaan van die hevige gemoedsbeweging, maar aan het gevolgvereiste is niet voldaan indien de hevige gemoedsbeweging in essentie is terug te voeren op een eerder bestaande emotie, zoals een eerdere woede of eerdere wraakzucht gevoelens.
Bij de beantwoording van de vraag of in een concreet geval sprake is van het hier bedoelde “onmiddellijk gevolg“, kan betekenis toekomen aan de mate waarin de grenzen van de noodzakelijke verdediging zijn overschreden en aan de aard en de intensiteit van de hevige gemoedsbeweging. Tot slot kan ook het tijdsverloop tussen de aanranding en de verdedigingshandeling van belang zijn.
Wat kan een advocaat betekenen?
Een strafrechtadvocaat speelt een bijzonder belangrijke rol bij een beroep op de schulduitsluitingsgrond noodweerexces. Aan de hand van het feitencomplex zal onderzocht moeten worden of een geslaagd beroep op de rechtvaardigingsgrond noodweer kans van slagen heeft en of er eventueel aansluitend sprake is van de schulduitsluitingsgrond noodweerexces. Er zal eerst onderzocht moeten worden of een beroep op noodweer kans van slagen heeft en daarna kan er een beoordeling plaatsvinden voor noodweerexces. Een beroep op noodweerexces zal goed onderbouwd moeten worden omdat er zware vereisten gelden.
Gelet hierop, is het van groot belang dat u zich laat bijstaan door een gespecialiseerde strafrechtadvocaat. Onze advocaten zijn bereid om u ook pro deo bij te staan, mits u daarvoor in aanmerking komt, gelet op de wettelijk vastgestelde inkomensgrenzen. U hoeft dan uitsluitend een kleine eigen bijdrage te betalen.
Conclusie
Als een schulduitsluitingsgrond zoals noodweerexces wordt aangenomen, kan een verdachte ontslagen worden van alle rechtsvervolging of vrijgesproken worden wanneer een bestanddeel niet wordt vervuld. Een gespecialiseerde strafrechtadvocaat is essentieel om een goed juridisch verweer te voeren en te zorgen dat een verdachte niet onterecht wordt veroordeeld.
