De Arbeidstijdenwet (ATW) is een belangrijke wet in het arbeidsrecht die bepaalt hoeveel uren een werknemer mag werken, wanneer hij/zij recht heeft op pauze en hoeveel rusttijd de werknemer nodig heeft. De wet beschermt werknemers tegen overbelasting en zorgt voor een gezonde balans tussen werk en privéleven. In dit artikel staat alles over de regels rondom werktijden, rusttijden, pauzes, nachtdiensten en speciale regelingen voor 16- en 17-jarigen. In het Arbeidstijdenbesluit staan aanvullingen op de Arbeidstijdenwet en afwijkende regels voor bijzondere sectoren.
Nadere regeling kinderarbeid
De regels voor kinderen (13-, 14 en 15-jarigen) staan in de Nadere regeling kinderarbeid (NKR). Kinderen tot en met 12 jaar mogen alleen werken in geval van cultureel werk (zoals tv, film, musical, e.d.) en waarbij de Nederlandse Arbeidsinspectie een ontheffing heeft verleend op basis van de Beleidsregel inzake ontheffing verbod van kinderarbeid 2016.
Werktijden volgens de Arbeidstijdenwet
Volgens de Arbeidstijdenwet mag een werknemer maximaal 12 uur per dienst werken en niet meer dan 60 uur per week. Dit maximum van 60 uur per week is alleen toegestaan in uitzonderlijke situaties. Over een langere periode gelden strengere regels:
- Over 4 weken gemiddeld maximaal 55 uur per week;
- Over 16 weken gemiddeld maximaal 48 uur per week.
Deze regels zijn bedoeld om langdurige overbelasting te voorkomen. Werkgevers zijn verplicht om hierop toe te zien en de werktijden bij te houden in een registratie. Voor jongeren tot de leeftijd van 18 jaar en voor zwangere en pas bevallen vrouwen gelden andere regels. Tot slot kunnen er in de cao kunnen afwijkende regels van kracht zijn.
Pauzes: wanneer en hoe lang?
Een werknemer heeft recht op een pauze bij een langere werktijd. De wet schrijft het volgende voor:
- Bij een werkdag van meer dan 5,5 uur minimaal 30 minuten pauze. Dit mag opgesplitst worden in twee keer 15 minuten;
- Bij een werkdag van meer dan 10 uur minimaal 45 minuten pauze, eventueel gesplitst in meerdere pauzes van minstens 15 minuten.
De pauzes tellen in principe niet mee als werktijd, tenzij in de cao of arbeidsovereenkomst anders is afgesproken.
Het is niet toegestaan om een werkdag te beginnen of te eindigen met een pauze. Een pauze is bedoeld als onderbreking van de werktijd. De pauze mag enkel worden genegeerd wanneer de werknemer in zijn of haar eentje werkzaam is en geen direct contact heeft met een collega die vergelijkbaar werk doet en/of het door de aard van het werk onmogelijk is om pauze te nemen. Dit zal schriftelijk geduid moeten worden in de cao of de bedrijfsregeling. Een andere optie is dat de werkgever hierover schriftelijke afspraken heeft gemaakt met de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging.
Rusttijden: hoeveel rust moet er van werk zijn?
Om voldoende herstel mogelijk te maken, zijn ook de rusttijden wettelijk geregeld. De werknemer heeft recht op:
- Minimaal 11 uren aaneengesloten rust tussen twee diensten;
In sommige gevallen mag dit worden verkort naar 8 uren, maar dit mag slechts eens in de zeven dagen en alleen wanneer het nodig is in verband met de aard van het werk;
- Minimaal 36 uren aaneengesloten rust per week, dit mag ook verdeeld worden in twee rustperiodes van minimaal 32 uren binnen een periode van veertien dagen.
- De werknemer heeft ieder jaar recht op tenminste dertien vrije zondagen.
Deze rusttijden zijn essentieel voor de gezondheid en veiligheid van werknemers, vooral bij fysiek of mentaal zwaar werk.
Nachtdiensten: strengere regels bij nachtelijk werk
Voor nachtdiensten gelden aparte regels, omdat werken in de nacht extra belastend is voor het lichaam. Een nachtdienst is een dienst waarin minstens één uur wordt gewerkt tussen 00:00 en 06:00 uur. De regels zijn:
- Maximaal 10 uren per nachtdienst, met enkele uitzonderingen tot 12 uren;
- De uitzondering van 12 uren nachtdienst is beperkt tot maximaal vijf keren per twee weken, en 22 keren per jaar;
- Per 16 weken mogen er maximaal 36 nachtdiensten worden gedraaid die na 2.00 uur eindigen tenzij in de cao anders is afgesproken, waarbij de grens ligt op:
– Maximaal 140 nachtdiensten die eindigen na 2.00 uur per 52 weken,
– Maximaal 38 uren nachtdienst tussen 00.00 uur en 6.00 uren per twee weken;
- Een werknemer mag niet meer dan zeven achtereenvolgende diensten werken als één van die diensten een nachtdienst is. Ook hier geldt dat dit aantal mag worden verhoogd naar acht als dit in een collectieve regeling is afgesproken.
Werkgevers zijn verplicht om extra goed te letten op de gezondheid van werknemers die nachtdiensten draaien. Denk aan medische keuringen en aanpassingen bij langdurig nachtwerk maar ook de rusttijden dienen goed in acht te worden genomen:
Rusttijd na een nachtdienst
- Na een vroege nachtdienst (tot 2.00 uur) volgt een rust van minimaal 11 uren;
- Na een late nachtdienst (tot na 2.00 uur) volgt een rust van minimaal 14 uren;
- Maximaal één keer per week mag die rustperiode worden ingekort tot 8 uren, maar alleen als het soort werk of de bedrijfsomstandigheden dit nodig maken;
- Na een (vroege of late) nachtdienst die 12 uren heeft geduurd, volgt een rust van minimaal 12 uren;
- Na een reeks van drie of meer nachtdiensten mag een werknemer minimaal 46 uren niet werken.
Wanneer de werknemer beperkt een nachtdienst draait (minder dan 16 keren per 16 weken) geldt dat de werknemer gemiddeld 48 uren per week mag werken en wanneer er sprake is van regelmatige nachtdiensten dan mag de werknemer niet meer dan gemiddeld 40 uren per week werken binnen die 16 weken.
Uitzonderingen voor bepaalde groepen
De Arbeidstijdenwet is van toepassing op alle medewerkers van 18 jaar en ouder. Voor bepaalde groepen gelden er echter uitzonderingen.
In Nederland zijn jongeren tot 18 jaar leerplichtig en er gelden speciale regels voor deze groep. De jongeren hebben recht op een half uur pauze als ze vierenhalf uren of langer aaneengesloten werken. Bovendien moeten de jongeren dagelijks minimaal 14 uren rust hebben en wekelijks minimaal 36 uur aaneengesloten vrij zijn.
Als het gaat om werknemers van 55 jaar en ouder dan maakt de Arbeidstijdenwet geen uitzondering. In de cao kunnen echter wel aanvullende richtlijnen zijn opgenomen. Zo is het vrij gangbaar dat oudere medewerkers niet langer worden verplicht om nachtdiensten te draaien.
Als een medewerker zwanger is, staat haar gezondheid en die van haar kind voorop. Daarom zijn er aparte regels voor zwangere medewerkers opgenomen in de Arbeidstijdenwet. Zwangere medewerkers krijgen meer flexibiliteit in werk- en rusttijden, zoals een verhoogde minimumrusttijd van 14 uren per dag.
Voor medewerkers die oproepbaar zijn, gelden in de Arbeidstijdenwet andere regels. In een periode van vier weken mogen ze maximaal veertien dagen oproepbaar zijn. Per vierentwintig uur mogen deze medewerkers bovendien maximaal dertien uur aaneengesloten werken.
Conclusie
De arbeidstijdenwet regelt de basis maar de precieze invulling verschilt per werkgever. Het is daarom verstandig om het bedrijfsreglement, de cao of de individuele arbeidsovereenkomst goed te bekijken.
Wanneer een advocaat inschakelen bij arbeidstijden?
Het naleven van de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit is niet alleen belangrijk voor de gezondheid van werknemers, maar ook om juridische risico’s voor werkgevers te beperken. Toch gaat het in de praktijk regelmatig mis:
- Werknemers maken structureel te lange dagen of krijgen te weinig rust;
- Pauzes worden niet of onvoldoende toegekend;
- Er is onduidelijkheid over urenregistratie of de uitleg van cao-afspraken;
- Oudere werknemers worden onder druk gezet om tóch nachtdiensten te draaien.
In dit soort gevallen kan een advocaat arbeidsrecht uitkomst bieden. Een advocaat helpt bij het controleren of arbeidstijden/rusttijden correct zijn toegepast, beoordeelt cao-bepalingen en kan optreden bij geschillen tussen werknemer en werkgever. Bij procedures rondom arbeidsomstandigheden, loonvorderingen of schade door niet nakoming van de arbeidstijden is juridische bijstand onmisbaar.
Voor een werkgever is het van belang om aandacht te hebben voor gezondheidscontroles voor nachtwerkers, registratieverplichtingen en rusttijden. Wanneer de verplichtingen uit de Arbeidstijdenwet niet worden nagekomen dan riskeert de werkgever bestuursrechtelijke boetes die behoorlijk kunnen oplopen.
