Een executeur is in het Nederlands erfrecht degene die door een erflater bij testament kan worden benoemd. De aangewezen executeur hoeft deze functie niet te aanvaarden. Er zal een inventarisatie van de nalatenschap moeten worden opgemaakt. Sinds 2003 werkt de executeur niet meer in naam of uit het belang van de overledene en is het niet zijn taak het testament uit te voeren en de hele erfenis af te wikkelen. Dat geldt ook voor testamenten en codicillen die zijn opgemaakt vóor 2003.
De executeur werkt in naam van de gezamenlijke erfgenamen en in hun belang, ook tegenover schuldeisers. Zodra alle schulden zijn voldaan, dan wel voldoende middelen ten gelde zijn gemaakt om de schulden te voldoen, vervallen de bijzondere bevoegdheden van een executeur en moet rekening en verantwoording aan de erfgenamen worden afgelegd. Op grond van de Successiewet is de executeur ook verantwoordelijk voor aangifte en voldoening van de erfbelasting.
De wettelijke regels zijn gegeven in het Burgerlijk Wetboek, te weten: de artikelen 4:142 – 4:153 BW.
Vergoeding executeur
De beloning van de executeur is, als er niets in het testament is geregeld, 1% van de waarde van het vermogen van de erflater. Als peildatum wordt de sterfdatum gehanteerd. Als er meerdere executeurs zijn, moeten zij de beloning evenredig delen. Bij testament kan er een hogere, lagere, of geen beloning worden bepaald. Zo kan bijvoorbeeld de erflater bepalen dat de executeur op grond van een bepaald uurtarief betaald krijgt. In de regel zal dit vaak het geval zijn bij een advocaat of een notaris die tot executeur wordt benoemd. Als een executeur wordt ontslagen zoals hieronder weergegeven kan een kantonrechter bepalen dat een opvolgend executeur alsnog loon wordt toegekend, als dat eerder niet het geval was.
Ontslag van de executeur
Een executeur kan zelf ontslag nemen en dat verzoek wordt in de regel gehonoreerd. Het is ook mogelijk om een executeur te laten ontslaan en dat kan verzocht worden door een erfgenaam, en/of een mede-executeur maar ook het Openbaar Ministerie en een rechter kunnen ervoor kiezen om de executeur te laten ontslaan. Er zijn wel enkele belangrijke gronden die daarbij in acht moeten worden genomen:
- gewichtige redenen
Deze grond kan aanwezig zijn als de executeur ernstig en serieus tekort schiet in de nakoming van zijn verplichtingen. Hierbij kan gedacht worden aan een schending van de taken en plichten die een executeur heeft. Zoals in de inleiding staat vermeld dient de executeur de opeisbare schulden te betalen en eventueel goederen te gelde te maken om die schulden te betalen, er is ook een uitgebreide informatieplicht ten opzichte van de erfgenamen en dient hij/zij een boedelbeschrijving op te stellen en rekening en verantwoording af te leggen. Wanneer deze werkzaamheden niet of onvoldoende worden uitgevoerd dan kan er sprake zijn van gewichtige redenen om de executeur te ontslaan.
- Ernstig wantrouwen
Deze grond bouwt voort op gewichtige redenen en een ernstig gebrek aan vertrouwen kan een grond opleveren voor ontslag van de executeur. Uiteraard kan er soms discussie ontstaan en wat twijfels maar dat is niet voldoende voor ontslag. Het wantrouwen moet ernstig en objectiveerbaar zijn. Zo moeten de erfgenamen aantonen dat van hen niet kan worden gevergd dat de nalatenschap door de executeur nog langer wordt beheerd en dat is een hoge bewijsdrempel.
Ontslag betekent niet dat de executeur per direct kan stoppen want de executeur is verplicht al datgene te doen wat niet zonder nadeel voor de afwikkeling van de erfenis kan worden uitgesteld, tot het beheer definitief aan de opvolger (zoals een opvolgend executeur of vereffenaar) is overgedragen.
Procedure ontslag executeur
Als het bovenstaande aan de orde is dan dient er een verzoekschrift te worden ingediend bij de rechtbank, sectie kanton. De executeur wordt in de gelegenheid gesteld om verweer te voeren en er zal een zitting bij de kantonrechter worden gelast. Het is overigens ook mogelijk om schorsing van de executeur te vragen voor de duur van de procedure, indien de situatie daarom vraagt.
In de kern zal er gekeken worden of er sprake is van gewichtige redenen tot ontslag en/of ernstig wantrouwen. Wanneer de kantonrechter het ontslag heeft verleend, kan deze slechts een vervangende executeur aanstellen als het testament de mogelijkheid daartoe biedt en als daarom wordt verzocht. Als het testament die mogelijkheid niet biedt en/of er niet om wordt verzocht dan zijn de erfgenamen gezamenlijk bevoegd (en dus verplicht) om over te gaan tot de afwikkeling van de nalatenschap. Overigens is het nog wel mogelijk om voor de gezamenlijk bevoegde erfgenamen één vereffenaar door de rechtbank te laten benoemen.
Verschil executeur en vereffenaar
De executeur wordt dus benoemd in het testament van de erflater met als taak de nalatenschap af te handelen. De uiteindelijke verdeling van de erfenis wordt door de erfgenamen zelf gedaan, tenzij de executeur ook afwikkelingsbewindvoerder is, dan heeft hij of zij wel de bevoegdheid om de nalatenschap te verdelen. Er zijn grofweg drie vormen van executeurs:
- de begrafenisexecuteur;
de begrafenisexecuteur heeft de meest beperkte rol en mag enkel de uitvaart van de overledene regelen en daar houdt het mee op.
- de beheersexecuteur;
het woord zegt het al maar de beheersexecuteur heeft de taak om de nalatenschap te beheren en schulden van de nalatenschap te voldoen. Het verdelen ligt dan bij de erfgenamen;
- de executeur-afwikkelingsbewindvoerder;
als er sprake is van een benoeming tot executeur-afwikkelingsbewindvoerder dan betekent dat, dat de executeur naast beheer en het voldoen van de schulden van de nalatenschap, ook bevoegd is om de nalatenschap te verdelen.
De taak van de vereffenaar is om de nalatenschap volgens de regels te verdelen. De vereffenaar maakt een boedelbeschrijving waarin alle bezittingen en schulden van de nalatenschap worden opgenomen. De vereffenaar beheert tijdelijk de bezittingen van de erflater, int eventuele vorderingen en voldoet de schulden van de overledene. Een vereffenaar wordt vaak benoemd als de erfgenamen er onderling niet uitkomen.
Conclusie
Een executeur speelt een belangrijke rol bij de afwikkeling van een nalatenschap en kan erfgenamen veel werk en zorgen uit handen nemen. Hoewel een executeur niet verplicht is, kan het benoemen van een betrouwbare persoon (kan een erfgenaam zijn) of professional veel conflicten en administratieve lasten voorkomen. De keuze voor een executeur moet zorgvuldig worden overwogen, zeker als de nalatenschap complex is. In geval van onenigheid of juridische vraagstukken kan een advocaat of notaris uitkomst bieden en helpen om recht te doen aan de afwikkeling van de nalatenschap. Het is beslist raadzaam, of u nu erfgenaam of executeur bent, om rechtsbijstand van een gespecialiseerde erfrechtadvocaat te vragen.
